22 juli 1943: de fiets van Sape Kuiper

Op 20 december 1941 begeeft zich een zeventienjarige student naar het politiebureau Leidseplein: zijn fiets is gestolen. De agent van politie noteert zijn naam als ´Sapekuiper´. Waardoor de aangifte er voor mij, er worden in de oorlog duizenden aangiftes van gestolen fietsen gedaan, toevallig uit springt. (Al die aangiftes, die meestal drie tot vier regels per stuk in beslag nemen, spellen: je kúnt het doen. Technisch gesproken.)

Op 22 juli 1943 verschijnt de naam van Sape Kuiper nogmaals in het meldingsrapport van het Bureau Leidseplein: zijn fiets is in de kelder gezet. Met pen is de opmerking aan het getypte verslag, waarin een heel wat grotere gebeurtenis centraal staat, toegevoegd. 

Sape Kuiper zelf is dan al met de auto naar de Euterpestraat gebracht. Hij woont in die straat. Maar hij wordt niet naar huis gereden: het gebouw van de Sicherheitsdienst is het doel van de rit. Hij reist samen met degene met wie hij die middag een tandarts om het leven gebracht heeft. Een tandarts voor wie in een ondergronds blad in het voorjaar van 1942 al gewaarschuwd wordt. In juli 1943 komt Kuiper erachter dat de, half-Joodse, man Joodse patiënten aan de Sicherheitspolizei verraadt. Een week eerder heeft hij dan al (op een speciaal voor de gelegenheid geleende fiets) tevergeefs geprobeerd een aanslag op het leven van politieman en Jodenjager ´Pietje Poppesnor´ te plegen.

Nadat hij zijn schoten heeft gelost zoekt Kuiper een manier om te vluchten. `Hij had geen fiets. Het dienstmeisje hoorde het schot en gilde. (..) Daarom pikte hij de eerste de beste fiets.´ Er werd ´Houdt de dief!´ geroepen. Een glazenwasser ´gooide zijn ladder dwars over de weg.´ Aldus Hermans in het Boekenweekgeschenk van 1993. De politierapporten onthullen over dit stuk van het verhaal niets.*

Nadat zijn fiets in de kelder van het bureau is gedeponeerd, komt Sape Kuiper niet meer in de politierapporten voor. Wel verschijnt zijn naam nog in veel kranten: op 30 september wordt hij door het Polizeistandgericht tot de dood veroordeeld. Een dag later wordt hij, negentien jaar oud, gefusilleerd. Net als, aldus een kop in de Utrechtse Courant van 4 oktober, achttien andere ´saboteurs en terroristen´.

* De lezing van Hermans is ´plausibel´ volgens historicus Wiebe de Graaf, wiens overgrootvader de vader van Sape Kuiper was, in: ´Ik ben zelf aansprakelijk voor mijn dood; Taco Kuiper 1894 – 1945´